استفاده از مواد طبيعي وگياهان دارويي به منظور درمان زخم ها ،با تاريخ زندگي انسان هم زمان بوده است.در سال هاي اخير استفاده از داروهاي شيميايي وسنتزي به شدت رواج يافت،ولي با آشكار شدن نواقص ،محدوديت ها وآثار زيانبار آنها در برخي موارد ،سبب گرايش مجدد به مواد طبيعي وگياهان دارويي گرديد. از سوي ديگر با توجه به عدم معرفي يك داروي موثر براي درمان زخم ، مطالعه اثر گياهان دارويي و مواد طبيعي براي ترميم زخم در كوتاهترين زمان وبا كمترين عارضه ضرورت دارد. عسل از سالها پيش از آنكه باكتري كشف شود،براي درمان زخم هاي عفوني مورد استفاده قرار گرفته است. بيشترين تاثير درمان عسل ،خاصيت ضد ميكروبي آن مي باشد.مكانيسم اين عمل در رابطه با اسمولاريتي بالا ،اسيديتي،وجود مهار كننده هاي پراكسيد هيدروژن،فلاونوئيدها واسيدهاي فنوليك مي باشد.پراكسيد هيدروژن در عسل نقش مهمي در از بين بردن عوامل ميكروبي دارد.پراكسيد هيدروژن به آهستگي(Slow release)در بستر زخم آزاد مي شود و با اثر شبه انسوليني خود روي سلول هاي درگير در ترميم اثر گذاشته وسبب رگزايي مي شود.سلول هاي فيبروبلاست يكي از مهمترين سلول هاي ترميم زخم هستند كه با تكثير در محل زخم،رشته هاي كلاژن را مي سازند،در نتيجه ترميم زخم سريعتر صورت مي گيرد. PHاسيدي عسل همراه با اثرات اسموتيك آن،سبب تحريك حضور لنفوسيتها در محل زخم شده وفعاليت فاگوسيتها وساير اجزاي آنتي باكتريال را افزايش مي دهد.فنولين هاي عسل با خاصيت آنتي اكسيداني مانع تشكيل راديكال هاي آزاد شده ومسئول اثرات ضد التهابي عسل مي باشد.تركيبات قندي وخواص متعدد عسل سبب تسريع رگزايي،گرانولاسيون واپيتليزاسيون شده ودر نهايت سبب تسريع ترميم زخم مي گردد. Propolisماده اي شبيه موم واز توليدات زنبور عسل مي باشد. بره موم نوعي رزين است كه توسط زنبور عسل از شيره ي جوانه ها، صمغ درختان وگياهان مختلف جمع اوري مي شود.خاصيت ضد باكتري وضد قارچ بره موم در مطالعات مختلف به اثبات رسيده است.بره موم حاوي مقادير بالايي از ويتامين ها به خصوص ويتامين ب كمپلكس ،ويتامين C،ويتامينEوپروويتامين A است.بره موم داراي مواد معدني وعناصر كميابي مانندكلسيم-منيزيوم-اهن- روي- سيليكا-پتاسيم-فسفر-منگنز-كبالت ومس مي باشد. فعاليت بيولوژيك Propolisبه طور عمده به واسطه ي چند ماده، نظير فلاونوئيد ها،ترپن ها ،اسيد هاي كافئيك،فنوليك واسترها مي باشد. Propolisبه طور گسترده جهت فعاليت هاي ضد ميكروبي عليه طيف وسيعي از ميكروارگانيسم ها شامل باكتري ها،قارچها و ويروس ها و نيز به جهت فعاليت هاي ضد التهابي،بي حسي، شفا دهندگي،آنتي اكسيدان، ضد تومور وترميم زخم به كار رفته است. گزارشاتي از اثرات سينرژيك بين پروپوليس وآنتي بيوتيك ها وجود دارد،كه گاهي اثر ضد باكتريايي را چند برابر افزايش مي دهد. خواص متعدد وترميم كنندگي عسل وهمچنين خاصيت آنتي باكتريال وترميم زخم بره موم در پژوهش هاي زيادي به اثبات رسيده است .هدف از انجام تحقيق حاضر بررسي اثر هم افزايي عسل وبره موم در روند ترميم زخم باز پوستي رت بوده است. بهبود زخم فرايندي است كه پس از آسيب پوست ايجاد مي گردد. ترميم زخم به سه فاز التهاب،تكثيرو تجديد ساختار(بازسازي)تقسيم مي شود.بلافاصله پس از زخمي شدن پوست واكنش هاي سلولي رخ مي دهد،در ابتدا انعقاد خون موضعي ودگرانولاسيون ماست سل ها ايجاد مي شود وميانجي هاي شيميايي آزاد مي شوند وفاز التهاب رخ مي دهد.در فاز التهاب كه پس ازچند ساعت از ايجاد زخم شروع مي شود،در ابتدانوتروفيل ها ودر پي آن ماكروفاژها به حداكثر مي رسند. (مقايسه گروه درمان شده با عسل در مقايسه با گروه كنترل)عسل با داشتن خاصيت جذب رطوبت مي تواند ادم ناحيه زخم را كاهش دهد ودر نتيجه موجب التيام سريعتر فاز التهاب وشروع زودتر فاز تكثير شود. اثر ضد باكتريايي بره موم ناشي از فلاونوئيدها ،اسيدهاي حلقوي واسترهاي موجود در آن مي باشد. يكي از ويژگي هاي بره موم خاصيت ضد التهابي آن است،كافئيك اسيد وفلاونوئيد موجود در بره موم پاسخ التهابي را كم مي كنند كه بواسطه مهار توليد پروستاگلندين از طريق مهار انزيم ليپواكسيژناز فعاليت هاي فاگوسيت وايمني سلول را تحريك مي كنندومكانيسمهاي ضد التهابي وضد دردي موثري مشابه اسپيرين وبا عوارض جانبي كمتر ايجاد مي كنند. بيوفلاونوئيدهاي(Bioflavoniods)موجود در بره موم مانع خروج مدياتورهاي التهابي از ماست سلها شده واز اين طريق مانع ايجاد التهاب و واكنش آلرژيك مي شود. فاز تكثير (پروليفراسيون) از انتهاي فاز التهاب شروع مي شود وفيبروبلاست ها در ناحيه فعال مي شوند.پراكسيد هيدروژن توليد شده توسط عسل با خاصيت شبه انسوليني خود، سبب تحريك وتكثير سلول ها ورگزايي در محل زخم مي شود وعلاوه برآن نقش مهمي در از بين بردن عوامل ميكروبي دارد. سنتز لاكتات وميانجي هاي آزاد شده از ماكروفاژها سبب تكثير فيبروبلاستها وتشكيل عروق جديد مي شود. رگزايي عامل مهمي در ترميم زخم است، عروق خوني سبب تغذيه، اكسيژن رساني،تكثير سلول ها ودر نهايت تسريع ترميم زخم مي شوند. روند افزايش عروق خوني در گروههاي تجربي خصوصا گروه تجربي توام بره موم وعسل نسبت به گروه كنترل سير صعودي داشت. تحقيقات محققان نشان داد كه عسل آنژيوژنز وتشكيل بافت گرانوله را در زخم تسريع مي كند. در تحقيق حاضر تعداد عروق به طور معناداري p< 0.05 ) در گروه تجربي توام بيشتر است. عسل از طريق افزايش رگزايي مواد غذايي واكسيژن در اختيار فيبروبلاست ها قرار مي دهد،PHاسيدي عسل سبب تسريع آزاد سازي اكسيژن از هموگلوبين مي شود وسبب فعاليت بيشتر فيبروبلاست وتسريع كلاژن سازي مي شوددر نتيجه كمك به بهبودزخم مي نمايد. در گروه تجربي توام بره موم وعسل اثر هم افزايي اين دو سبب افزايش فعاليت سلولي وكلاژن سازي شده است(نمودار- جدول) افزايش معني دار فيبرو بلاست ها در گروه هاي تجربي حاكي از اثر مثبت مصرف عسل و بره موم بر فاز تكثير فرايند التيام زخم است فيبروبلاست ها بخشي از اجزاي ماتريكس خارج سلولي ،مانند فيبرونكتين وپروتئوگليكان ها را سنتز مي كنند كه بستر مناسبي براي مهاجرت وتكثيرسلول ها را فراهم مي اورند. فيبروبلاستها در ادامه كلاژن را سنتز مي كنند.KUMAR وهمكاران گزارش كردند كه پروليفراسيون فيبروبلاست در گروه درمان شده با عسل در مقايسه با گروه كنترل بيشتر است. نتايج تحقيق حاضر نيز در اين راستا است. در بررسي نمونه هاي روز چهارم تعداد فيبرو بلاست ها در گروه هاي تجربي ، از گروه شاهد بيشتر است واين نشان دهنده اين است كه فاز تكثيري در گروههاي تجربي زودتر شروع مي شود در حاليكه گروه كنترل هنوز در فاز التهابي است.(نمودار-جدول)افزايش تعدادفيبروبلاستها سبب افزايش رشته هاي كلاژن نيز مي گردد واندازه زخم كاهش مي يابد. بره موم به دليل وجود ويتامين Bكمپلكس ،پرو ويتامين A،آرژنين ومواد معدني مختلف وهمچنين Bioflavoniods،در چرخش وتوليد كلاژن مشاركت مي كنند وبدين ترتيب زخم زودتر ترميم مي شود. Kujumgiev وهمكاران نشان دادند كه كاربرد بره موم با ساير آنتي بيوتيك ها اثر ضد باكتريايي آن را چند برابر افزايش مي دهد و به نظر مي رسد كه با آنها اثر هم افزايي دارد. وجود فلاونوئيد ها در عسل وبره موم سبب تحريك سيستم ايمني وموجب افزايش خواص آنتي بيوتيكي مي شوند. كاهش اندازه زخم و ترميم آن مربوط به كاهش التهاب ،عفونت وفعاليت فيبروبلاست ها و توليد رشته هاي كلاژن مي باشد . درصد وسرعت بهبودي زخم در گروه تجربي توام بره موم وعسل به طور چشمگيري بيشتر بود.(نمودار) وبه نظر مي رسداثرات سينرژيك بين آلوئه ورا ،پروپوليس وعسل وجود دارد ،كاربرد موضعي توام عسل ،بره موم وآلوئه ورابر روي زخم سبب تسريع مراحل ترميم،كوتاه شدن فاز التهاب، افزايش بافت گرانوله،رگزايي وشروع زودتر فاز پروليفراتيو وتجديد ساختار مي شود ودر نهايت زخم سريعتر التيام مي يابد.